SABAHATTİN ALİ

Kendisini ‘Kürk Mantolu Madonna’ kitabıyla tanıdığım yazarımızın ölüm yıldönümü. 41 yaşında hayata veda eden yazarımızı hatırlamak ve hatırlatmak için hayat hikayesini ve eserlerini  çeşitli kaynaklardan alıntılarla bir araya getirmeye çalıştım.

Sebahattin Ali; 25 Şubat 1907’de Edirne vilayetine bağlı Gümülcine’de doğmuştur. Piyade yüzbaşı olan babasının memuriyetinden dolayı İlköğretimini İstanbul, Çanakkale, Edremit’in çeşitli okullarında tamamlamıştır. İlkokulu bitirdikten sonra parasız yatılı olarak Balıkesir Öğretmen Okulu'na giren Sabahattin Ali, beş yıl burada okumuş, daha sonra İstanbul Öğretmen Okulu'nda mezun olmuştur. Millî Eğitim Bakanlığı'nın açtığı sınavı kazanarak Almanya'ya giderek iki yıl orada okumuştur. Yurda döndükten sonra Aydın ve Konya illerinde ki okullar da Almanca öğretmenliği yapmıştır.

Sabahattin Ali Konya'da öğretmenliğe başlamış, kendine yeni bir hayat kurmaktadır. 

Bu arada Yeni Anadolu gazetesinde çevirileri ve öyküleri yayımlanır. Haziran 1932’de iseKuyucaklı Yusuf gazetede tefrika edilmeye başlanır. Gazetenin satışında beklenmedik bir artış olup da telifi ödenmeyince Sabahattin Ali de tefrikayı 26. sayıda yarım bırakır. Bunun üzerine Cemal Kutay ile araları açılır ve olaylar giderek sertleşince Cemal Kutay, Sabahattin Ali’nin Atatürk’e hakaret ettiğini iddia eden bir komplo kurar.

Kutay, Sabahattin Ali’nin bir süre önce gazeteye yayımlanması için bıraktığı şiirlerden biri üzerinde değişiklik yapmış, Mustafa adlı bir öğretmen aracılığıyla şiirde Atatürk’e hakaret edildiği gerekçesiyle Sabahattin Ali’yi ihbar ettirerek, Sabahattin Ali’nin Memleketten Haber başlıklı bu şiiri yedi sekiz ay önce bir arkadaş toplantısında okuduğunu, akrabalarından Remzi ve İlköğretim Müfettişi Mehmet Emin Soysal’ın da bu toplantıda bulunduğunu iddia etmiştir.

Memleketten Haber, Sabahattin Ali Almanya’dayken yazdığı şiirlerden biridir. Sivas’taki bir Bektaşi hareketini anlatan 6+5 ölçülü bu taşlamada “Atatürk” ya da “Gazi” sözcükleri bulunmamaktadır. Asım Bezirci’nin aktardığına göre şiirin bazı bölümleri şöyledir:

Okunduğu iddia edilen Memleketten Haber şiiri şöyle:

“Hey anavatandan ayrılmayanlar
Bulanık dereler durulmuş mudur?
Dinmiş mi olukla akan o kanlar?
Büyük hedeflere varılmış mıdır?
Asarlar mı hâlâ hakka tapanı?
Mebus yaparlar mı her şaklabanı?
Köylünün elinde var mı sabanı?
Sıska öküzleri dirilmiş midir?
Cümlesi belî der Enelhak dese,
Hâlâ taparlar mı koca terese?
İsmet girmedi mi hâlâ kodese?
Kel Ali’nin boynu vurulmuş mudur?
Koca teres kafayı bir çekince
İskendere bile dudak bükünce
Hicabından yerler yarılmış mıdır?”

Konya ve Sinop ceza evlerinde bir yıl yatmıştır. Hepimizin bildiği ve Edip Akbayram’ın yorumu ile sevdiğimiz ‘aldırma gönül’ parçasını Maphushane Türküsü adıyla kaleme almıştır.

Cumhuriyetin onuncu yılında çıkarılan af ile özgürlüğüne kavuşur. Dönemin milli eğitim bakanına iş için müracaat eder. Bakan kendisine eski düşüncelerinden vaz geçtiğini ispatlarsa öğretmenlik yapabileceğini bildirmesi üzerine Varlık dergisinde ‘Benim aşkım’ adlı şiirini yayınlayarak Atatürk’e bağlılığını göstermeye çalışmıştır. 1936 yılında askere alınmıştır. 1938 -1940 yılları arasında çeşitli okullarda öğretmenlik yapmıştır. 1940 yılında tekrar askere alınmıştır. 

İçimizde ki şeytan romanıyla milliyetçi kesimden çok tepki almış, hatta Nihan Atsızın hakaret yazılarına maruz kalmıştır. Bu durumdan dolayı açtığı mahkemeyi kazanmış olmasına rağmen Milli eğitim bakanlığı işine son vermiştir.  1945 yılında İstanbul da La Turquie ve Yeni Dünya gazetelerinde hem fıkra yazmış hem de gazetecilik yaparak hayatını ikame etmiştir. Fakat Tan olaylarından dolayı çalıştığı gazeteler tahrip edilince yine işsiz kalmış, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz'la Marko Paşa, Malum Paşa, Merhum Paşa, Öküz Paşa gibi siyasal mizah dergilerini çıkarmıştır (1946 - 1947). 

Ancak, bu gazeteler tek parti iktidarının baskılarıyla karşılaşmış, dergilerin isimlerindeki Paşa ifadesiyle "Milli Şef" İsmet Paşa ile alay edildiği iddiası ile kapatılmış, yazılar ve yazarları hakkında kovuşturmalar açılmıştır. Marko Paşa’da “Siyasal iktidar sahiplerini gülünçleştirerek hicvetmek, Tek Parti baskısına karşı mücadele etmek, Yolsuzlukları ortaya koymak, Halkın vicdanını seslendirmek” olarak nitelenebilir. Ancak en önemli özelliği değildir. En önemli özelliği Anti-Emperyalist olmaktır. Kurtuluş savaşı ve sonrasında emperyalizmle bağımlılık ilişkilerinin kopartılması süreci artık geriye işletilmektedir. Yani bağımlılık ilişkileri yeniden kurulmaktadır. Truman Doktrini’yle yeniden borçlanma başlamıştır ve yabancı sermaye ülkeye davet edilmiştir. Bu süreçte Markopaşa’nın baş yazıları bu süreci gözler önüne sermekte ve halkı anti-emperyalist siyasetle buluşturmaktadır.

Sabahattin Ali dergilerde çıkan yazılarından dolayı üç ay hapis yatmış, karşılaştığı baskılardan bunalmıştır.

1948 Yılında açılan başka bir davadan dolayı 3 ay Paşakapısı cezaevinde üç ay yatmıştır. Ceza evinden çıktıktan sonra iş bulmaması ve yaşanan sıkıntılardan dolayı yurt dışına gitmek için müracaat etmiş fakat kendisine pasaport verilmemiştir. Bu olay üzerine illegal yollardan kaçmaya karar vermiş, Daha sonra Milli Emniyet’e çalıştığı ortaya çıkan Ali Ertekin’le tanışıp kendisini dışarıya çıkarması için para karşılığı anlaşması ve Bulgaristan sınırında ölü bulunması, 1948’den bu yana tam aydınlatılamadı. Kendisini öldüren Ertekin’in suçun karşılığı olan cezanın dörtte biri kadar hapse mahkum edilmiş ve genel af dan yararlanarak cezasını tamamlamadan çıkmıştır.

Dillerden düşürmediğimiz şarkıları

·         "Hapishane Şarkısı V" (Aldırma Gönül - Kerem Güney, Edip Akbayram)

·         "Eşkiya Dünyaya" (Zülfü Livaneli)

·         "Leylim Ley" (Zülfü Livaneli)

·         "Hapishane Şarkısı I" (Göklerde Kartal Gibiydim / Nazlı Yarim - Deniz Akyürek)

·         "Hapishane Şarkısı II" (Bir Yürek Kaldı Avucumunda) (Grup Çağrı) ^[3]

·         "Hapishane Şarkısı III" (Geçmiyor Günler - Ahmet Kaya)

·         "Çocuklar Gibi" (Sezen Aksu)

·         "Kız Kaçıran" (Ahmet Kaya)

·         "Kara Yazı" (Ahmet Kaya)

·         "Melankoli" (Ali Kocatepe, Nükhet Duru)

·         "Eskisi Gibi" (Ben Yine Sana Vurgunum - Ali Kocatepe, Nükhet Duru)

·         "Dağlar" (Benim Meskenim Dağlardır Sadık Gürbüz- Dağlardır DağlarSezen Aksu)

·         "Göklerde Kartal Gibiydim" - Grup Çağrı, Volkan Konak

·         "Geçmiyor Günler" - Selva Erdener & Turkuvaz Beşlisi, Turgay Erdener

Romanları

·         Kuyucaklı Yusuf (1937)

·         İçimizdeki Şeytan (1940)

·         Kürk Mantolu Madonna (1943)

Öyküleri

·         Değirmen (1935)

·         Kağnı (1936)

·         Hanende Melek (1937)

·         Ses (1937)

·         Kağnı - Ses (1943 - İki kitap birlikte)

·         Yeni Dünya (1943)

·         Sırça Köşk (1947)

·         Kamyon

·         Bütün Öyküleri 1 (Aralık 1997, Değirmen, Kağnı ve Ses kitapları ile birlikte)

·         Bir Orman Hikayesi

Kaynakça

Sol portal (haber.sol.org.tr)

Sabit fikir; Sevengül Sönmez ile söyleşi (www.sabitfikir.com)

Sabahattin Ali Şiirleri (www.antoloji.com)

www.zaman.com.tr

www.turkdilidergisi.com